Zwanger-worden.nl

Zodra je hebt besloten dat er een baby mag komen, is het nuttig jezelf een aantal dingen af te vragen. Om stil te staan bij je gezondheid, voedingspatroon en leefwijze. Maar ook bij medicijngebruik, ongezon- de gewoonten of verslavingen. Door een gezonde life style draag je al voor de bevruchting bij aan de gezondheid van je toekomstige kind.
En kun je de kans op een zwangerschap verhogen. Dat geldt voor Wie zwanger wil worden, hoopt twee dingen. Dat het vlot lukt. Endat het kind gezond is. Gelukkig wordt van de meeste stellen hun wens verhoord. Meer dande helft van de vrouwen is na een halfjaar zwanger van een gezondkind. Maar dat is niet iedereen gegeven. Voor het grootste deel heb je je ziel in lijdzaamheid te bezitten en afte wachten. Je weet niet wat de natuur voor je in de aanbieding heeften tot welke groep je behoort. Toch kun je voor een deel het lot stu- Zaadcellen dobberen over de binnenbekleding van de baarmoeder. Ze zwemmen dwars door de trilhaartjes (geel) en ondergaan daar een proces dat nodig is om straks de eicel te kunnen bevruchten: de capacitatie. Dat begint in het baarmoederhalsslijm, gaat door in de baarmoederholte en duurt een uur of zeven. De zaadcellen verliezen daarbij hun buitenste huidje. De foto is genomen door scanningelektronenmicroscopie en later Foto: Professors P. M. Motta & J. van Blerkom/Science Photo Library.
E E N G O E D E V O O R B E R E I D I N G I S H E T H A LV E W E R K • 49 ren. Je genen, daar verander je niks aan. Maar ook invloeden van bui-ten beïnvloeden de gezondheid van je kind-in-de-maak. Door eengezonde levensstijl kun je hem of haar optimale kansen geven. Doorsommige gewoonten kun je zelfs de gezondheid van je eventueletoekomstige kleinkinderen beïnvloeden! Onderstaande checklist kan je helpen om risico’s in je life style te ont-dekken. Als je een van de vragen met ‘ja’ beantwoordt, pas dan je le-ven aan of vraag advies aan je huisarts of verloskundige. Die kan je zonodig verwijzen naar een centrum voor erfelijkheidsvragen of pre-conceptionele zorg, een diëtiste of een andere zorgverlener. Verder-op in dit hoofdstuk vind je meer informatie over alle hierondergenoemde onderwerpen.
• Heb je ongezonde, vruchtbaarheidsremmende gewoonten of verslavingen, • Lijd je aan een chronische aandoening? • Volg je een dieet of eet je vegetarisch? • Kom je in contact met stoffen die schadelijk kunnen zijn voor de voortplanting? • Heb je al een zwangerschap achter de rug waarin ernstige complicaties zijn opgetreden, zoals pre-eclampsie, een HELLP-syndroom, een vroeggeboorte of een groeiachterstand van de baby (bij de geboorte minder dan 2500 gram)? • Heb je twee of meer miskramen achter de rug? • Op www.zwangerwijzer.nl kun je een uitgebreidere checklist doorlopen. • Ook op www.kindengezin.nl vind je meer informatie. Invloeden van buiten kunnen de voortplanting schaden. Dat geldtvoor alcohol, drugs, sigaretten, bepaalde medicijnen, en bepaaldechemische stoffen. Maar ook voor radioactieve straling, bepaalde in-fectieziekten, en zelfs voor sterk vermageren en fanatiek sporten. Schadelijke invloeden kunnen op verschillende manieren de voort- planting verstoren. Sommige werken in op de hormoonbalans in het •Invloeden van buitenlichaam, of tasten de zaad- of eicellen aan. Dat vermindert de zwan- Andere beïnvloeden het DNA, het erfelijk materiaal. Of ze veroorza- ken op een andere manier een aangeboren afwijking, een miskraam of een groeivertraging van de baby. Of ze veroorzaken zwanger- schapscomplicaties, zoals een vroeg- of een doodgeboorte. Er zijn stoffen die de kans verhogen dat het kind op latere leeftijd kanker krijgt. Dat geldt bijvoorbeeld voor diëthylstilbestrol, ofwel DES.
DES is een hormoon dat tot in de jaren zeventig aan vrouwen werdvoorgeschreven omdat artsen dachten dat het een miskraam zouvoorkomen. De dochters die uit zo’n zwangerschap zijn geboren,hebben een verhoogde kans op een zeldzame vorm van baarmoe-derkanker en op zwangerschapsproblemen. De gevolgen van giftige stoffen of straling zijn afhankelijk van hetmoment dat de eicel, de zaadcel of het embryo eraan is blootgesteld.
Vooral rond de bevruchting, als er veel celdelingen plaatsvinden, isde eicel gevoelig voor schadelijke invloeden, zoals straling. Maar ookde eerste drie maanden van de zwangerschap, als de organen wordengevormd, is het embryo kwetsbaar. Bij een meisje worden de eicellen al vroeg in het prenatale leven aan-gelegd. Haar latere vruchtbaarheid kan dus al ver voor haar geboortevastgelegd zijn. De hersenen daarentegen, groeien het hardst in delaatste drie maanden van de zwangerschap, en zijn ook dan nog zeergevoelig. De gevolgen kunnen op korte of op lange termijn zichtbaar zijn. Alco-holisme tijdens de zwangerschap geeft duidelijk zichtbare afwijkin-gen bij de baby. Dat is een direct effect. Een leerachterstand daarentegen, doordat de moeder in de zwanger-schap cocaïne heeft gebruikt, wordt pas op de schoolleeftijd zichtbaar.
En kanker of voortplantingsproblemen door DES komen pas na eenjaar of dertig aan het licht. E E N G O E D E V O O R B E R E I D I N G I S H E T H A LV E W E R K • 51 Viezeretten, noemde mijn kleuterzoon Philip in dodelijke ernst depeuken die hij op de speelplaats vond. Dat had ik hem niet geleerd.
Klaarblijkelijk riepen sigaretten een onsmakelijke associatie bij hemop. Een tienervriendin van mijn dochter dacht dat de pil een heel be-trouwbaar anticonsumptiemiddel was dat (tiener)zwangerschappenhielp voorkomen. Voeg die twee benamingen samen en je kunt zeg-gen dat viezeretten uitstekende anticonsumptiemiddelen zijn. Ro-ken is een vruchtbaarheidskiller. Voor vrouwen én mannen. Sigaret-tenrook versnelt de veroudering van cellen en verhoogt de kans opschade in het erfelijk materiaal. Vooral rond de bevruchting is de eiceldaar erg gevoelig voor. Het is natuurlijk zwaar overdreven om te stellen dat sigaretten alsvoorbehoedsmiddel kunnen dienen. Als dat zo zou zijn, werden erniet zoveel kinderen geboren. Maar helemaal onzin is het niet. Re-cent onderzoek heeft uitgewezen dat vrouwen die een pakje per dagroken, vaker onvruchtbaar zijn dan niet-rokende vrouwen. Ook eenpaar sigaretten per dag doen schade, maar minder. Voor sigarettengeldt: hoe meer, hoe slechter. Ofwel: hoe meer je rookt, des te langereen zwangerschap uitblijft. Gemiddeld genomen, natuurlijk. Er zijnaltijd stellen die zo vruchtbaar zijn dat ze door alle rookgordijnenheen snel zwanger worden. Roken maakt ook dat vrouwen vroeger in de overgang raken, door-dat het de kwaliteit van de eicellen aantast. En rokende vrouwenhebben een ruim twee keer zo grote kans op eileiderproblemen,zoals een eileiderontsteking. Nicotine remt de aanmaak van degeslachtshormonen, en daardoor ook de rijping van de eicel. Vijftiensigaretten per dag halveren de maandelijkse kans op een zwanger-schap. Dat betekent dat het twee keer zo lang duurt voordat eenvrouw zwanger is. Bovendien vermindert roken de kans op succes bijeen IVF-behandeling aanzienlijk. Rokende mannen hebben slechter zaad dan niet-rokende mannen.
Ze maken minder spermacellen, minder spermavloeistof – het‘kwakje’ is kleiner – en de zaadcellen hebben vaker een afwijkendevorm. Naast zichtbare schade, kan roken ook onzichtbare schade ver- oorzaken in het erfelijk materiaal van de zaadcellen. Bovendien heb-ben rokers minder van het manlijke hormoon testosteron in hunbloed. Testosteron zorgt voor de aanmaak van sperma, maar wakkertook de zin in seks aan. Bij ICSI, een IVF-techniek waarbij een zaadcelin de eicel wordt geïnjecteerd, hebben niet-rokende mannen eenbijna twee keer zo grote kans op succes als rokers. Mannen die stoppen met roken moeten een maand of twee, drie ge-duld hebben voordat de schadelijke effecten op het zaad zijn ver-dwenen. Zo lang duurt het om nieuwe zaadcellen te maken. Antje: ‘Mijn man en ik konden geen kinderen krijgen. Mijn eileiders blekenafgesloten te zijn. Vijftien jaar geleden zijn we begonnen met IVF. We hebben driepogingen gedaan, maar ik ben niet zwanger geworden. Een kind adopteren wil-den we niet. We zijn kinderloos gebleven, tot mijn grote verdriet. Ik rook een pakje per dag, al vanaf mijn zeventiende. Dat deed ik ook toen ik pro-beerde om zwanger te worden. Ik wist niet dat roken invloed had op de vrucht-baarheid. Onlangs las ik dat de kans op succes bij IVF sterk vermindert door ro-ken. Ik voelde me vreselijk bekocht. Niemand heeft me dat destijds verteld. Datroken slecht was voor de baby, wist ik wel. Maar dat het ook de kans op eenbevruchting vermindert, dat wist ik niet. De IVF bezorgde me zoveel stress, dat ikdestijds van mezelf nog niet hoefde te stoppen met roken. Dat zou ik wel doenzodra ik zwanger was, had ik bedacht. Ik heb het er onlangs met mijn huisarts over gehad. Hij heeft me immers niet opde risico’s gewezen, evenmin als de IVF-artsen. De huisarts vertelde dat destijds deinvloed van roken op de vruchtbaarheid nog niet bekend was. Ik kan het niet overdoen, ik ben 50. Natuurlijk weet ik niet zeker of ik een kindhad gehad als ik niet had gerookt. Maar nu blijf ik zitten met het gevoel dat ikmijn kinderloosheid misschien aan mezelf te wijten heb.’ Roken tijdens de zwangerschap verhoogt het risico van een kind meteen gespleten gehemelte, klompvoetjes en groeivertraging, maarook van een miskraam, een placentaloslating en een doodgeboorte.
Roken verdikt de wand van de placenta, waardoor de baby moeilijkervoeding en zuurstof opneemt, en meer moeite heeft om zijn afval-stoffen kwijt te raken. E E N G O E D E V O O R B E R E I D I N G I S H E T H A LV E W E R K • 53 Roken verhoogt ook de concentratie koolmonoxi- • 30 procent van alle ‘lichtgewicht’ ba- de (kolendamp) in het bloed. Kolendamp is erg by’s, 11 procent van alle vroeggeboorten, giftig. Het verdrijft de zuurstof uit het bloed. Ook daardoor kan de baby zuurstofgebrek krijgen. Daarbij kan een ongeboren kind slecht nicotine afbreken. De nicotine kan zich in het bloed van de baby ophopen, en een vier keer zo hoge concen- talrijke wetenschappelijke onderzoeken.
tratie bereiken als in het bloed van de moeder. Nade geboorte hebben kinderen van rokende ouders een verhoogde kans op wiegendood. De invloed van roken reikt zelfs tot de volwassenheid van de onge-boren baby. Het tast de eicellen en de eileiders van ongeboren meis-jesbaby’s aan. Dochters van rokende moeders hebben daardoor latervaker vruchtbaarheidsproblemen. Kinderen van rokende moedershebben op volwassen leeftijd meer last van overgewicht. En ze zijnvaker agressief. De kans dat ze met de politie in aanraking komen, istwee keer zo groot als gemiddeld. Rokende vaders hebben eveneens een verhoogde kans op een kindmet een aangeboren afwijking. Het is niet bekend of dat komt door-dat de vader zelf rookt, of doordat zijn vrouw passief meerookt.
Kortom, voor viezeretten geldt maar één krachtig advies: stop ermeezodra je gaat proberen een baby te maken. Het effect is groot. Vrouwen die doorroken omdat ze denken dat de bevalling makkelijker verloopt als ze een klein kindje krijgen, weten niet wat ze zeggen. Op de eerste plaats is het niet waar. Er is nauwelijks verband tussen het geboortegewicht van de baby en het gemak waarmee de bevalling verloopt. Dat speelt pas bij heel zware baby’s en moeders met een te klein bekken. Vrijwel altijd is het de weeënkracht die de snelheid van de bevalling bepaalt. Weeënkracht heeft niks met het Op de tweede plaats stellen vrouwen die zo redeneren hun kind bloot aan onno- dige, soms gevaarlijke gezondheidsrisico’s. Wat vertellen ze hun dochter als die over dertig jaar komt vertellen dat ze vruchtbaarheidsproblemen heeft, en dat dit mogelijk komt doordat ze in haar ongeboren leven is blootgesteld aan siga- De schadelijke effecten vervliegen even snel als de rook. Baby’s van moeder die rond de bevruchting stopten met roken, zijn even gezond als baby’s van niet- Nina: ‘Toen ik zwanger was van Tobias, lukte het me niet om te stoppen met roken. Of misschien moet ik het anders zeggen. Ik voelde me zo goed, dat ik niet de drang had om te stoppen. Natuurlijk wist ik dat het slecht was. Maar ik rook- te niet veel, zo’n zes sigaretten per dag. Toen ik het aan de verloskundige vertelde, zei ze: ‘Neem er in elk geval niet meer dan zes.’ Dat had ze beter niet kunnen doen. Ze gaf me het gevoel dat het niet erg was, dat ik er rustig mee door kon gaan. Na Tobias werd ik zwanger van een tweeling. Toen ik dat tijdens de echo te horen kreeg, dacht ik: ik kan toch niet blijven roken terwijl ik twéé kinderen in mijn buik heb? Ik ben er meteen mee opgehouden. Ik kon dus best stoppen, dat bleek. Maar de eerste keer was mijn motivatie niet groot genoeg. De verloskundige had ALCOHOL, DE VROUWELIJKE VRUCHTBAARHEID EN DE Hoeveel invloed heeft alcohol voor de bevruchting? Moet je als vrouw je drinkgedrag al aanpassen voordat er ook maar sprake is van een zwangerschap? Een glaasje wijn bij het eten tast de vruchtbaar- heid niet aan. Maar alcohol verhoogt de hoeveelheid oestrogeen in het bloed. Dat heeft invloed op de menstruatiecyclus. Vrouwen die gemiddeld vier glazen wijn, bier of gedestilleerd per dag of meer ne- men, kunnen menstruatiestoornissen en vruchtbaarheidsproblemen In de aanloop naar de zwangerschap is dus matigheid geboden. Niet •Mijd rokerige ruimtes,drinken is nog beter. Je zult niet de eerste zijn die pas na een paar we- ken ontdekt dat ze zwanger is. Als je dan bent doorgegaan met drin- ken, heb je je kind tijdens de vorming van de organen blootgesteld Alcohol is bijzonder schadelijk voor een ongeboren baby. En nietalleen in de eerste drie maanden. Alcohol werkt vooral in op de her-senen. Omdat die de hele prenatale periode doorgroeien, is het kindal die tijd gevoelig voor alcohol. E E N G O E D E V O O R B E R E I D I N G I S H E T H A LV E W E R K • 55 Een veilige hoeveelheid is voor alcohol niet te geven. De enige echt veilige hoeveelheid is géén alcohol. Al vanaf vier eenheden alcohol per week is een effect aantoonbaar op de ongeboren baby. Die be- weegt minder en vertoont minder hersenactiviteit. Vijf tot negen drankjes per week – gemiddeld een wijntje per dag – geeft een drieënhalf maal verhoogde kans op een miskraam en eentweeënhalf maal verhoogde kans op een doodgeboren kind. En vrouwen die meer dan acht glazen alcohol per dag drinken, heb-ben 30 procent kans op een kind met het Foetaal Alcohol Syndroom(FAS). FAS is na Downsyndroom de meest voorkomende oorzaak vaneen verstandelijke handicap. FAS-kinderen hebben bovendien afwij-kingen aan het gezicht en aan het skelet. Bij minder alcoholgebruik zijn de verschijnselen minder zichtbaar,maar ook dan kan de alcohol leiden tot latere leer- en gedragsproble-men. Vrouwen die goed bestand zijn tegen alcohol, lopen meer risico dat hun kind er iets aan overhoudt dan andere vrouwen. Omdat ze niet snel dronken worden, zijn ze geneigd lekker door te drinken. Als ze die gewoonte in de zwangerschap Alcohol lijkt, door de ontremmende werking, de sekshonger op tewekken. Maar schijn bedriegt. In werkelijkheid leidt een avondjeflink doorzakken bij mannen tot erectieproblemen en vaak tot min-der zin in seks. Veel alcohol verzwakt bovendien het zaad: het aantal zaadcellenneemt af en het aantal afwijkende zaadcellen neemt toe. Want alco-hol remt de aanmaak van het manlijke hormoon testosteron, enbevordert de afbraak ervan. Dat werkt dubbelop. Minder testosterongeeft minder zaad, minder zin in seks en meer erectieproblemen. De lever van stevig drinkende mannen zet bovendien manlijke hor-monen om in het vrouwelijke hormoon oestrogeen. Door oestro-geen werken de zaadballen minder goed en kunnen veeldrinkendemannen lichte borstgroei vertonen. Dit alles geldt sterker voor chronische drinkers dan voor mannen die af en toe doorzakken. Maar ook een avondje flink dronken worden, is slecht voor het zaad. Dus om een zwangerschap te bespoedi- Roya: ‘Thijs gaat regelmatig stappen met zijn vrienden. Als hij thuiskomt, heeft hij ’m flink om. Soms wil hij vrijen, maar dat wordt dan een lachwekkende toestand. Een erectie lukt nog wel, maar klaarkomen krijgt hij niet voor elkaar als hij zo dronken is. Zo’n vrijpartij eindigt altijd in voortij- dig gesnurk. Ik heb daar geen trek meer in. Tegenwoordig laat ik hem eerst zijn roes uitslapen.’ Marihuana staat bekend als een libidokiller. Asceten gebruikten hetom hun sekshonger te stillen. Marihuana remt, net als alcohol, detestosteronaanmaak, dus ook de zin in seks en de zaadaanmaak. Mannen die veel hasj roken, zijn vaak verminderd vruchtbaar. Ironi-sch genoeg lijkt het erop dat er na verloop van tijd gewenning op-treedt, en de zin in seks zich weer herstelt. Dat geldt niet voor dezaadaanmaak. Die is pas een maand of twee, drie na het stoppen methasjroken, weer op peil. Zo lang duurt het voordat zich nieuwe, rijpezaadcellen hebben gevormd. Vrouwen kunnen door veelvuldig hasjgebruik ook minder vrucht-baar worden. Hasj remt de aanmaak van een bepaald hormoon, hetgonadotrofine releasing hormoon (GNRH), dat in de hersenen wordt ge-maakt en indirect de eisprong stimuleert. Hasj kan zodoende indirectde eisprong remmen. Ook de ongeboren baby heeft last van marihuana. Door marihuanastijgt de concentratie koolmonoxide (kolendamp) in het bloed vijfkeer zo sterk als door het roken van sigaretten. De baby kan daardoorzuurstofgebrek krijgen. En er zijn aanwijzingen dat hasj tijdens dezwangerschap de kans verhoogt op ontwikkelingsstoornissen van de E E N G O E D E V O O R B E R E I D I N G I S H E T H A LV E W E R K • 57 baby, zoals spraakstoornissen op de kinderleeftijd. Vrouwen diezwanger willen worden, kunnen hasj daarom maar beter mijden. Cocaïne is rond de bevruchting en tijdens de zwangerschap ronduitgevaarlijk voor het ongeboren kind. Het vernauwt de bloedvaten diede baarmoeder en de placenta van bloed voorzien. Daardoor wordtde bloedtoevoer naar de baby afgeknepen. Cocaïnegebruik in dezwangerschap verhoogt de kans op een miskraam, een placentalos-lating, groeivertraging van de baby en een vroeggeboorte. Maar ookop allerlei aangeboren afwijkingen, zoals afwijkingen aan de nieren,aanlegstoornissen van de geslachtsorganen en van de ledematen.
Kinderen die voor hun geboorte cocaïne hebben binnengekregen,hebben vaker dan gemiddeld ontwikkelingsstoornissen, zoalsspraak- en leerproblemen. Voor cocaïne geldt daarom maar één advies: stop ermee zodra jezwanger wilt worden. Je kunt niet het risico lopen dat je een stof ge-bruikt die zo gevaarlijk is voor het ongeboren kind, terwijl je al zwan-ger bent. Aangezien je minstens twee weken zwanger bent voordatje dat weet, is dat niet denkbeeldig. Ook van matig, recreatief gebruikzijn schadelijke effecten aangetoond. Op de manlijke potentie lijkt cocaïne op het eerste gezicht een gun-stig effect te hebben. Cocaïne ontremt, waardoor het de lust opwekt.
Bij beginnende gebruikers zorgt cocaïne dat een erectie lang aan-houdt. Maar op lange termijn tast cocaïne de vruchtbaarheid aan,zowel bij mannen als bij vrouwen. Mannen kunnen er impotent vanworden en gaan minder zaad aanmaken. Ecstasy doet, net als cocaïne, de bloedvaten van baarmoeder en pla-centa samentrekken. Er zijn aanwijzingen dat ecstasy de kans ver-hoogt op hart- en skeletafwijkingen bij de baby, meer doodgeboor-ten en prikkelbaarheid bij het kind. Het advies luidt om geen ecstasyte gebruiken in de zwangerschap en in de aanloop daar naartoe. Heroïne in de prenatale periode verhoogt niet de kans op aangebo-ren afwijkingen. Wel lijken gedragsproblemen, zoals ADHD (attentiondeficit hyperactivity disorder), vaker voor te komen. En heroïne maaktbaby’s verslaafd. Kinderen van heroïneverslaafde moeders moetendaarom afkicken in de couveuse. Ze vertonen ontwenningsver-schijnselen die ernstig kunnen verlopen. Zonder behandeling kan debaby daar zelfs aan sterven. In de zwangerschap mogen heroïnever-slaafde vrouwen dan ook niet op eigen houtje afkicken. Dat kan debaby niet aan. Ze moeten professionele hulp zoeken. De geschiedenis van de geneeskunde kent twee grote drama’s vanmedicijngebruik tijdens de zwangerschap. In de jaren zestig kregenzwangere vrouwen met slaapproblemen het slaapmiddel thalidomi-de, ofwel Softenon® voorgeschreven, wat leidde tot ernstige aange-boren afwijkingen aan de ledematen. Er werden baby’s geboren zon-der armen en benen, bij wie de handjes rechtstreeks aan de rompvastzaten. Het tweede drama betrof DES, ofwel diëthylstilbestrol, een kunstma-tig hormoon dat artsen in de jaren zestig en zeventig voorschrevenom een miskraam te voorkomen. Het middel werkte niet, maar leid-de helaas wel tot veranderingen in de geslachtsorganen van dochters.
Deze zogenoemde DES-dochters hebben op volwassen leeftijd eenverhoogde kans op vruchtbaarheidsproblemen, zwangerschapscom-plicaties en kanker.
Ondanks deze afschrikwekkende voorbeelden gebruikt 70 procentvan de zwangere vrouwen één of meer geneesmiddelen. De helftdaarvan gebruikt ze op eigen initiatief. Het gaat dan om een vrij ver-krijgbaar middel. Foliumzuur is daar niet bij gerekend. Dat wordt nietals medicijn maar als voedingssupplement beschouwd. De geschiedenis leert dat je met geneesmiddelen in de zwanger-schap erg voorzichtig moet zijn. Dat begint al rond de bevruchting.
Medicijnen moet je met beleid gebruiken, dat wil zeggen alleen alshet noodzakelijk is, bij voorkeur alleen op doktersvoorschrift en inelk geval nadat je de bijsluiter hebt gecontroleerd op veiligheid tij- E E N G O E D E V O O R B E R E I D I N G I S H E T H A LV E W E R K • 59 dens de zwangerschap. Wanneer medicijnen vrij verkrijgbaar zijn bij de apotheek of drogist, betekent dat niet dat ze veilig zijn in de zwan- gerschap! Hetzelfde geldt voor alternatieve medicijnen. Vrouwen die langdurig medicijnen gebruiken vanwege een chroni- sche ziekte, mogen daar niet op eigen houtje mee stoppen. Wel kun- nen ze in samenspraak met hun arts een middel gebruiken dat de minste risico’s oplevert voor de vrucht. De eerste tien dagen van je menstruatiecyclus – gerekend vanaf de eerste dag van je menstruatie – is medicijngebruik in principe veilig. De kans dat je zwanger bent is dan erg klein, omdat de eisprong in de regel nog niet heeft plaatsgevon- De tweede fase van de menstruatiecyclus, na de eisprong, zou je zwanger kun- nen zijn. Dan is voorzichtigheid geboden met medicijnen en röntgenstraling. Als je een korte cyclus hebt, valt de eisprong vroeger, en moet je de veilige pe- riode bekorten. Als je een lange cyclus hebt, is de veilige periode wat langer. Elizabeth: ‘Ik heb fibromyalgie. Dat betekent dat ik altijd pijn heb – spierpijn, pijn in mijn ledematen. Als ik geen pijnstillers gebruik, kom ik niet in slaap. Nu wil ik zwanger worden. Daarvoor wil ik wel stoppen met de pijnstillers. Ik heb liever pijn dan dat mijn kind iets aan de medicijnen overhoudt. Maar als ik ze niet gebruik, heb ik te veel pijn om te vrijen. Ik heb met mijn huisarts overlegd. Die heeft me aangeraden om in de eerste helft van mijn menstruatiecyclus, de week dat ik ongesteld ben en de week erna, de pijnstillers te gebruiken. Dan kunnen we tenminste vrijen. Daarna stop ik met de pijnstillers, in de hoop dat er een eitje bevrucht is. Als ik toch ongesteld word, begin ik weer te slikken. Ik ben twee maanden bezig en nog niet zwanger. Dat zou ook wel erg snel zijn. Maar het systeem werkt.’ Er is een uitzondering op de regel dat je niet op eigen houtje medi- cijnen moet nemen tijdens de zwangerschap. Bij hoge koorts in het begin van de zwangerschap kun je het beste paracetamol en koude kompressen nemen om de koorts te drukken. Er zijn aanwijzingen dat hoge koorts in de maand na de bevruchting de kans op aangebo- ren afwijkingen iets verhoogt. Bij dieren is het met zekerheid aange- Ook door saunabezoek kan de lichaamstemperatuur oplopen. In Finland, waar de sauna net zo is ingeburgerd als de douche in Neder- land, leidt dat niet tot meer aangeboren afwijkingen. Toch luidt het officiële advies om niet langer dan tien minuten in de sauna of in een Dat advies geldt ook voor mannen die een kind willen verwekken.
Hete baden en sauna´s zijn schadelijk voor de manlijke vruchtbaar-heid. Hitte remt de spermaproductie. Vandaar dat de zaadballen ineen zak buiten het lichaam hangen. Het houdt ze koel: zo´n 33 tot34°C. Dat is nodig voor een goede zaadaanmaak. Naar het schijnt namen Romeinse mannen dagelijks hete baden alsanticonceptie. Elke dag een kwartier in een bad van 38 tot 40 gradenCelsius vermindert de zaadaanmaak in twee weken tijd met zo’n 80procent. Voor mannen met veel en krachtig zaad is dit overigens on-voldoende om als anticonceptie te dienen. Maar voor mannen metzwak zaad kan het net het verschil maken. Ook koorts kan het aantalzaadcellen tijdelijk terugdringen. Vrachtwagen- en taxichauffeurs hebben een verhoogde kans op on-vruchtbaarheid doordat hun zaadballen niet vrij hangen maar op dewarme stoelzitting tussen de benen liggen te broeien. De tempera-tuur van de balzak is zo voortdurend te hoog. Over de invloed van stress op de vruchtbaarheid wordt veel gespecu-leerd, maar zijn weinig feiten voorhanden. Uit de onderzoeken die erzijn verricht, blijkt dat het wel meevalt met de invloed van stress opde zwangerschapskans. Soms wordt er wel een verband gevonden,maar is dat niet heel sterk. Wel is uit onderzoek gebleken dat vrouwen, in de maand dat zezwanger raakten, vrolijker en onbezorgder waren dan in de maandenwaarin het niet lukte. Er bleek geen verband te bestaan met een toe-genomen vrijfrequentie. Opmerkelijk genoeg was de concentratie stresshormonen – adrena-line en cortisol – niet verhoogd in de maanden dat een zwangerschap E E N G O E D E V O O R B E R E I D I N G I S H E T H A LV E W E R K • 61 uitbleef. De onderzoekers hadden dat wel verwacht. Cortisol kannamelijk de vruchtbaarheid verminderen. De onderzoekers conclu-deren dat er waarschijnlijk wel een verband bestaat tussen stress envruchtbaarheid, maar dat ze geen idee hebben hoe dat komt. Waar de invloed van stress voor de zwangerschap onopgehelderd is, isover de invloed tijdens de zwangerschap meer bekend. Bij dierenbeïnvloedt chronische stress tijdens de zwangerschap het gedrag vande jongen na de geboorte. Chronisch gestresste, zwangere mensen-moeders hebben een verhoogde kans dat hun kind zich na degeboorte moeilijker aanpast aan een nieuwe omgeving, en na acht maanden iets achterloopt in zijn ontwikkeling.
Vooral angst en zorgen scoren hoog op de stress- • Alledaagse stress, zoals veel huishou- Waarschijnlijk is het hormoon cortisol hiervoor verantwoordelijk. Cortisol is een nuttig hormoon, dat bij stress, kou, honger of zware inspanning op een te lichte baby. Dat blijkt uit het zorgt voor voldoende glucose (suiker) in het bloed. Zo heeft het lichaam voldoende brandstof om een snelle prestatie te leveren, een zware klus te klaren of ontberingen te doorstaan. Maar corti- sol kent een bijwerking: het ontregelt de vrucht- • Een incidentele, heftige gebeurtenis tij- vrouwen die honger of kou lijden of heel fanatiek sporten meer kans op vruchtbaarheidsproblemen. Ook bij chronische, psychische stress maakt de moeder extra cortisol aan, dat in hoge concentra- ties de baby bereikt. De cortisol programmeert dan als het ware het ‘stresssysteem’ van het ongeboren dat de moeder zélf door zo’n gebeurte- kind, dat daardoor blijvend gevoelig wordt voor De oude Grieken wisten het al: overmatig sporten kan de vrucht- •Ga na of je chronischebaarheid verminderen. De Griekse gynaecoloog en kinderarts Sora- nus van Ephesus schreef honderd jaar voor Christus in zijn boek Over vroedvrouwerij en vrouwenziekten dat het uitblijven van de menstruatie nogal eens voorkwam bij jeugdigen en ouderen, bij zwangeren en zangers en bij wie te veel sport bedreef. Nu schreef dezelfde Soranus dat vrouwen na het vrijen zeven keer achteruit moesten springen om te voorkomen dat ze zwanger werden. Wat hij schrijft, moet je dus met een flinke korrel zout nemen. Maar wat het sporten betreft, hadhij gelijk. Sporten is gezond voor wie het niet overdrijft. Het stimuleert allelichaamsfuncties, voorkomt overgewicht en neerslachtigheid, houdtde botten en spieren sterk en de conditie op peil. Dat is voor ieder-een aan te raden. Bovendien helpt het vrouwen met overgewicht omaf te vallen en daardoor sneller zwanger te worden. Anders is het voor meisjes of vrouwen die wedstrijdsport beoefenen,danseres zijn, overmatig trainen in de sportschool, triatlon beoefe-nen of de marathon lopen. Vrouwen die heel fanatiek sporten, lopenhet risico van menstruatieproblemen. De vruchtbaarheidshormonendie de menstruatiecyclus aansturen, kunnen ontregeld raken. Bij jonge meisjes die een zware atletiektraining of een balletopleidingvolgen, komt de eerste menstruatie daardoor gemiddeld een paarjaar later dan normaal. Vervolgens hebben de jonge sportsters dik-wijls last van onregelmatige menstruaties, of zijn ze helemaal nietmeer ongesteld. Soms ook menstrueren ze regelmatig, maar treedt ertoch geen eisprong op, of bestaat er een tekort aan oestrogeen enprogesteron. Ook dan is de vruchtbaarheid verminderd. De sport-vrouwen merken daar dan niks van, totdat ze proberen om zwangerte worden. Dat blijkt dan niet te lukken. Het is niet precies bekend hoe het komt dat overmatig sporten devruchtbaarheid remt. Waarschijnlijk speelt de magerte mee. Eenminimaal vetlaagje is nodig om de menstruatiecyclus op gang tehouden. Vrouwen onder de 52 kilo, of vrouwen die door het sportenmeer dan vijf kilo afvallen, lopen het meeste risico van vruchtbaar-heidsproblemen. E E N G O E D E V O O R B E R E I D I N G I S H E T H A LV E W E R K • 63 Behalve het lichaamsgewicht speelt ook de licha- • Sporters die in het donker rennen, lopen melijke stress mee die het sporten veroorzaakt.
Sporters maken, net als hongeraars, kouleiders en chronisch gestresste mensen, veel cortisol aan. Cor- tisol is een hormoon dat de vruchtbaarheid remt. Sporters maken ook endorfinen aan. Dat zijn stoffen die lijken op morfine. Ze maken je high. Vandaar dat vrouwelijke sporters, vooral langeafstandssporters als marathonlopers en wielrenners, verslaafd kun- nen raken aan het rennen en fietsen. Net als corti- sol kunnen ook endorfinen de hormooncyclus ontregelen. Van sporten bij mannen zijn geen negatieve effec- ten op de vruchtbaarheid bekend, behalve wanneer ze anabole ste- roïden gebruiken, zoals bij bodybuilding. Anabole steroïden rem- men de zaadaanmaak. Na een maand of drie na het stoppen is het Bij danseressen die niet menstrueerden en een tijdje stopten met hun werk, kwamen de menstruaties vanzelf weer op gang, ook als ze niet aankwamen in gewicht. Vruchtbaareidsproblemen door lichamelijke belasting zijn dus van tij- Het advies om niet overdreven te trainen maar te sporten met beleid, geldt zowel als je zwanger bent als in de aanloop ernaartoe. Van lang- durig sporten op de toppen van je kunnen, raak je gemakkelijk over- verhit. Dat is in de zwangerschap niet gezond. In het begin geeft het Een van de zaadcellen is aangekomen in de eileider, waar hij naar de eierstok toe zwemt. Hij wordt geholpen door de trilhaartjes (roze) en een vloeistofstroompje, die vóór de eisprong richting eierstok bewegen. De zaadcel kan in het lichaam van de vrouw een paar dagen in leven blijven en wachten tot de eicel vrijkomt. De foto is genomen door scanningelektronenmicroscopie en later ingekleurd. Foto: Dr. Yorgos Nikas/Science Photo Library. een licht verhoogde – maar nog steeds kleine – kans op aangeboren •Zorg voor voldoende ver-afwijkingen. Later in de zwangerschap kan het de groei van de baby De baby reageert bovendien op aerobics – en in mindere mate op hardlopen – met een verhoogde hartslag. Dat betekent dat het kind tegen wil en dank meesport. Dat is voor de baby niet gezond. Aero- bics kun je de eerste maanden van de zwangerschap wel blijven be- Geoefende sportsters kunnen meer aan dan vrouwen die niet ge- wend zijn te sporten. Maar intensieve, anaërobe duurtraining, waar- bij de spieren onvoldoende zuurstof krijgen en daardoor veel melk- zuur aanmaken, is rond de zwangerschap voor niemand aan te raden. hit, en doordat je je eigen Reizen naar exotische bestemmingen brengt risico´s met zich mee.
Voor veel tropenlanden zijn inentingen of medicijnen nodig uit •Diepzeeduiken is in devoorzorg tegen tropische ziekten als malaria of gele koorts. Deze middelen zijn niet altijd veilig in de zwangerschap. Wie graag zwanger wil worden, doet er goed aan deze risico´s mee te nemen in de overweging. Is het nodig om naar de tropen te gaan of voldoet een andere bestemming ook? Kan de reis uitgesteld worden? Of kan de zwangerschap uitgesteld worden tot na de reis? Wat zijn de specifieke risico´s van de regio? Komen er veel tropische ziekten voor? Wie toch gaat reizen, doet er goed aan om te overleggen met een tropencentrum of de plaatselijke GG&GD. Als het risico van een gevaarlijke ziekte groot is, is een inenting on-vermijdelijk. Want zwangere vrouwen hebben een verminderde af- Vlak voor de eisprong deelt zich de eicel (groen). Daarbij stoot hij het poollichaampje (geel) af, met daarin de helft van de chromosomen, de dragers van de erfelijke eigenschappen. Omdat de eicel tijdens de rijping extra chromosomen heeft aange- maakt, moet hij na de bevruchting nóg een keer een poollichaampje met chromosomen afstoten. Anders zou het embryo een chromosomenoverschot hebben. De zaadcel brengt immers ook een setje mee. De foto is genomen door scanningelektronen- Foto: Dr. P. Motta/Dept. Of anatomy/University La Sapienza, Rome/Science E E N G O E D E V O O R B E R E I D I N G I S H E T H A LV E W E R K • 65 weer tegen infectieziekten. Die verlopen vaak ernstiger dan normaal, zijn soms zelfs dodelijk. Dat maakt dat de ziekte gevaarlijker is voor de moeder dan de inenting voor het kind. Wanneer het risico van besmetting klein is, of de ziekte weinig ge- vaarlijk, kun je overwegen om van een inenting af te zien, in overleg met de GG&GD of het tropencentrum. Vooral rond de bevruchting en in de eerste drie maanden van de zwangerschap, als de organen van het kind worden aangelegd, is terughoudendheid verstandig. Zelfs vaccinaties die in principe veilig zijn, kunnen hoge koorts veroorza- ken. Dat kun je in de (vroege) zwangerschap beter voorkomen. Voor sommige landen zijn inentingen verplicht. Soms, zoals in Gam- bia, is dat om de reiziger te behoeden voor een gevaarlijke ziekte, zoals gele koorts. In andere gevallen, zoals Ghana, is het alleen om te voorkomen dat reizigers de ziekte het land binnenbrengen. Als de kans op een ziekte verwaarloosbaar klein is, kun je het tropencentrum of de GG&GD vragen om een verklaring waarin staat dat je niet besmet bent. Daarmee voorkom je een mogelijk schadelijke inenting. Voor veel landen geldt het advies om medicijnen tegen malaria te gebruiken. In de zwangerschap verloopt malaria vaak veel ernstiger dan normaal. De ziekte kan dan levensbedreigend zijn. Hoeveel ge- vaar je loopt, hangt af van de vorm van malaria die in de regio van be- stemming voorkomt. Hierover kan het tropencentrum of de GG&GDinformatie verstrekken. De anti-malariamiddelen proguanil (Paludrine®) en chloroquine (Niva-quine®) zijn veilig in de eerste drie maanden van de zwangerschap.
Maar deze middelen zijn niet voor alle landen afdoende. Mefloquine(Lariam®) mag de eerste drie maanden van de zwangerschap nietgebruikt worden. Maar als dat toch gebeurt, is het geen reden om dezwangerschap af te breken. Na drie maanden kan mefloquine welworden gebruikt. Los van de inentingen liggen er in de tropen ziekten op de loer waar-tegen niet wordt ingeënt. Zwangere vrouwen hebben daar minderweerstand tegen. En voor wie zwanger wil worden, kunnen ze derisico´s verhogen. Ze kunnen koorts, diarree en uitdroging veroorza-ken, of het gebruik van geneesmiddelen, zoals antibiotica, nodigmaken. Zie dan maar eens in de landstaal aan een plaatselijke dokter uit te leggen dat je geen geneesmiddelen wilt slikken die schadelijk kunnen zijn in de zwangerschap. Of erachter te komen om wat voor •Heb je meerdere miskra-middel het gaat en welke risico´s dat met zich meebrengt. ORS, een oplossing van glucose en zout, kan bij diaree altijd gebruikt worden. Maar het gebruik van loperamide (Diacure®, Imodium® of Arestal®) wordt in de zwangerschap ontraden. Wie vliegt over lange afstanden wordt blootgesteld aan kosmische straling. Op grote hoogte is er meer kosmische straling dan op degrond. Die straling kan, net als röntgenstraling, het erfelijk materiaalin de cel beschadigen. Vooral rond de bevruchting is een eicel of em-bryo daar erg gevoelig voor. Stewardessen hebben daardoor een lichtverhoogd risico van aangeboren afwijkingen. Er zijn geen aanwijzin-gen dat één enkele verre reis al de kans op afwijkingen verhoogt. Ook minder ver van huis kan een vakantie een risico vormen. In debergen, boven de 2150 meter, bevat de lucht minder zuurstof dan inhet laagland. Ga je bovendien flink skiën, waarbij de lichaamstempe-ratuur en het zuurstofverbruik oplopen, dan krijg je aanzienlijk min-der zuurstof binnen dan normaal. In de zwangerschap is dat onge-zond, vooral voor de baby. In de aanloop naar de zwangerschap toe,kan het geen kwaad. Een goed geïsoleerd huis kan ongezonder zijn dan een verkeerswegwaar een briesje waait. Gassen en oplosmiddelen kunnen zich inhuis ophopen. Vluchtige stoffen zoals je die aantreft in verf, agressie-ve schoonmaakmiddelen, en afbijt- en oplosmiddelen zoals wasben-zine en terpentine, worden gemakkelijk in het bloed opgenomen.
Rond de bevruchting en in de zwangerschap kun je die stoffen hetbeste mijden.
Dat betekent dat je het schilderwerk in huis zoveel mogelijk aananderen overlaat. Kan dat niet, werk dan met verf op waterbasis enventileer de ruimte goed. Dat laatste geldt ook voor het werken metchloor, terpentine, wasbenzine, ammonia en andere agressieve,sterk ruikende (schoonmaak-)middelen. Het geldt ook voor het E E N G O E D E V O O R B E R E I D I N G I S H E T H A LV E W E R K • 67

Source: http://www.zwanger-worden.nl/pdf/5.pdf